PERŁA MANIERYZMU
"[...] i czcigodny ten Pan
Obdarzył Żórawinę,budując na niej
Wspaniały kościół, a Boży Dom.
Ozdobił go nadzwyczaj pięknie.
Więc myślę, że podobnego mu
Nie znajdziesz w Niemczech
I na włoskiej ziemi [...]"
Fragment epitalamionu napisanego przez Georga Reuttera (1610).
Kościół Trójcy Świętej w Żórawinie swoje lata świetności miał na początku XVII wieku. Z opisów z tamtych czasów dowiadujemy się o nieprawdopodobnym bogactwie wystroju i wyposażenia. Choć liczne wojny omijały świątynię i stoi do dnia dzisiejszego w całości, to już niestety nie przypomina kościoła, którym zachwycali się licznie odwiedzający go. Wiele cennych elementów wyposażenia zaginęło, a pozostałe zostały rozproszone po różnych miejscach (muzeach, kościołach). Nie remontowane elewacje niszczeją i coraz bardziej widać upływające lata od jego świetności.
Postaramy się przedstawić losy najcenniejszych eksponatów, które są już poza świątynią.
Figura z brązu - Chrystus przy kolumnie
Figura z brązu Chrystusa przy kolumnie z 1604r. autorstwa Adriaena de Vries z pomnika nagrobnego Adama von Hanniwaldt (zm1621) i jego żony Kathariny z domu von Schweidinger (zm1608).
Rzeźba zamówiona przez Adama i Andreasa von Hanniwaldt w Pradze w 1602r. i znajdująca się od 1604r. w kościele pw. Trójcy Świętej w Żórawinie.Wysokość jej wynosi 122 cm i jest pustym odlewem z brązu.
Obecnie figura Chrystusa znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie będąc jedną z największych jego ozdób.
Problemem badaczy świątyni żórawińskiej jest ustalenie faktów czy w przeszłości przy epitafium Hanniwaldtów znajdowała się grupa rzeźbiarska Biczowania Chrystusa (Chrystus i czterech biczujących go oprawców) czy raczej sama figura Jezusa.
Zapraszamy do obejrzenia Galerii Sztuki Dawnej w MN w Warszawie i znajdującego się tam posągu Chrystusa ze sceny Biczowania.
Prace źródłowe
1. Piotr Oszczanowski - "Ważniejsze dzieła sztuki renesansu i manieryzmu z dawnych zbiorów śląskich przechowywane obecnie na terenie Polski (poza Śląskiem)."
2. Piotr Oszczanowski - CASUS ŻÓRAWINY.
Obraz - Chrzest Chrystusa
Obraz olejny Chrzest Chrystusa z 1603 r. autorstwa Bartholomaeusa Sprangera z epitafium Simona (zm1599) i Evy (zm1600) Hanniwaldtów.
Obraz zamówiony przez Adama i Andreasa von Hanniwaldt w Pradze w 1602 r. został namalowany przez Bartholomaeusa Sprangera w roku 1603. Jest to obraz olejny namalowany na desce o wymiarach 102 x 88, który został włożony do drewnianego obramowania epitafium Simona i Evy Hanniwaldt.
Obecnie obraz znajduje się w Muzeum Narodowym we Wrocławiu będąc jednym z najcenniejszym dzieł w kolekcji.
Przedstawia wizje sceny biblijnej, w której Jezus przyjmuje chrzest od klęczącego na skale św. Jana Chrzciciela.
Zapraszamy do obejrzenia wystawy stałej Sztuka Śląska XVI - XIX w. w Muzeum Narodowym we Wrocławiu.
Prace źródłowe
Piotr Oszczanowski - CASUS ŻÓRAWINY
Obraz - Sen Jakuba
Obraz olejny Sen Jakuba z 1596 r. autorstwa Johanna Thwengera z tablicy pamiątkowej Daniela von Rindfleischa.
Obraz zamówiony przez wrocławskiego medyka i poetę Daniela von Rindfleischa w roku 1596 u wybitnego śląskiego malarza Johanna Thwengera. Jest to obraz olejny namalowany na płótnie, który wisiał na wschodnim licu łuku tęczowego obok ambony w kościele Trójcy Świętej w Żórawinie.
Oprawa architektoniczno-snycerska obrazu została wykonana prawdopodobnie około 1604 r. przez Gerharda Hendrika i jego warsztat.
Obecnie obraz znajduje się w Muzeum Narodowym we Wrocławiu i można go obejrzeć na wystawie stałej Sztuka Śląska XVI -XIX w.
Prace źródłowe
Piotr Oszczanowski - CASUS ŻÓRAWINY
Obraz - Pokłon Pasterzy
Obraz Pokłon Pasterzy ok. 1604r. autorstwa anonimowego malarza z epitafium Wenceslausa Wolgemuta i jego żony Marthy z domu Jeltsch.
Fundatorami powstałego w 1604 r. obrazu byli zarządca majątku w Żórawinie Wenceslaus Wolgemut i jego żona Martha z domu Jeltsch. Ostatecznie nie udało się ustalić malarza tego dzieła. Obraz Pokłon Pasterzy wraz z oprawą architektoniczno-snycerską wykonaną przez Gerharda Hendrika i jego warsztat w roku 1604 jest uznawany za epitafium. Epitafium pierwotnie wisiało na wschodnim licu łuku tęczowego, obok wejścia do zakrystii.
Obecnie obraz znajduje się w Muzeum Narodowym we Wrocławiu i można go obejrzeć na wystawie stałej Sztuka Śląska XVI-XIX w.
Prace źródłowe
Piotr Oszczanowski - CASUS ŻÓRAWINY
Obraz z portretem Simona i Evy Hanniwaldt
Obraz olejny z portretem Simona i Evy von Hanniwaldtów z 1603 r. z epitafium Simona (zm 1599) i Evy (zm 1600) Hanniwaldtów.
Obraz olejny namalowany na desce w roku 1603 przez anonimowego prawdopodobnie wrocławskiego malarza. Umieszczony był w predelli epitafium Hanniwaldtów.
Obie postacie ukazane są w czarnych strojach z białymi kryzami na tle pagórkowatego pejzażu ze starożytnymi ruinami rzymskiego Palatynu.
Obecnie obraz znajduje się na wystawie stałej Sztuka Śląska XVI - XIX w. w Muzeum Narodowym we Wrocławiu.
Prace źródłowe
Piotr Oszczanowski - CASUS ŻÓRAWINY
Epitafium Simona i Evy Hanniwaldt
Epitafium Simona (zm 1599) i Evy (zm 1600) Hanniwaldtów.
Epitafium Simona i Evy Hanniwaldtów określa się mianem najwybitniejszego malowanego epitafium obrazowego doby późnego renesansu i manieryzmu na Śląsku. W pierwszej kolejności decyduje o tym fakcie umieszczony w nim obraz Bartholomausa Sprangera , a następnie jego drewniane obramienie typu architektonicznego z rzeźbami.
Obramienie epitafium to bardzo dużych rozmiarów oprawa (4,45m x 2.6m) z drewna lipowego składająca się z trzech podstawowych części: rozczłonkowanej ramy mieszczącej obraz olejny na desce ze sceną Chrztu Chrystusa, u góry mocno wyładowanego belkowania i rozbudowanego zwieńczenia, a u dołu predelli z obrazem zmarłych oraz poniżej tablicy inskrypcyjnej.
Epitafium dzięki swojej rozbudowanej strukturze architektonicznej ma kształt zbliżony do portalu.
Obecnie podziwiać można tylko obrazy znajdujące się na galerii Sztuki Śląskiej XVI-XIX wieku w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Obramienie rozłożone na fragmenty przechowywane jest jako dzieło sztuki "zabezpieczone" w magazynie Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
Figura Chrystusa Zmartwychwstałego w zwieńczeniu epitafium.
Tablica inskrypcyjna epitafium.
Putto ujmujące portret Hanniwaldtów w partii predelli ich epitafium.
Prace źródłowe
Piotr Oszczanowski - CASUS ŻÓRAWINY
Konfesjonał z 1604 roku
Konfesjonał z 1604 roku.
Konfesjonał wykonany jest z dębu i pokryty intarsją z orzecha i jawora.Wysokość jego wynosi 1,5 m , szerokość 0,765 m i głębokość 0,485 m. Jest w kształcie tronu o bardzo niskim siedzisku 0,33 m. Znajdujące się w górnej części zaplecka oraz po jego bokach wypustki świadczą o tym , że mamy do czynienia z elementem większej całości.
W 1604 r. zakończono główne prace nad wyposażeniem prezbiterium w kościele żórawińskim i obok ufundowania ołtarza i chrzcielnicy Hanniwaldt zlecił wykonanie konfesjonału. Data powstania tronu jest możliwa do ustalenia po widocznych na nim negatywowych śladów po cyfrach 0 i 4 .
Po gruntowej konserwacji można go podziwiać w muzeum Piastów Ślaskich w Brzegu gdzie jest prezentowany jako depozyt Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
31 maja 1997 r. podczas rozpoczynającej się pielgrzymki papieża Jana Pawła II na wrocławskim lotnisku Strachowice jako siedzisko dla papieża przygotowano tron z kościoła Trójcy Świętej w Żórawinie.
Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu.
Prace źródłowe
Piotr Oszczanowski - CASUS ŻÓRAWINY
Piotr Oszczanowski - Kościół Trójcy Świętej w Żórawinie PRZEWODNIK
Ołtarz główny
Ołtarz główny 1604 -1605 r.
Ołtarz główny z wizerunkiem Trójcy Świętej z kościoła z Żórawinie zaliczany jest do najwybitniejszych kreakcji sztuki doby późnego renesansu i manieryzmu w naszej części Europy. O wysokiej wartości ołtarza decyduje też fakt iż za jego głównych wykonawców uznaje się Gerharda Hendrika z Amsterdamu Martina Riedla i warsztat malarski Georga starszego Hayera.
Ołtarz powstał w latach 1604 - 1605. Elementami składowymi są predella , szafa centralna i zwieńczenie. Nastawa ołtarza jest drewniana , polichromowana , złocona oraz zdobiona plastyką figuralną i ornamentalną . Szafa centralna wypełniona jest półpełnymi rzeźbami Boga Ojca , Chrystusa i Gołębicy Ducha Świętego. Na rewersie nastawy znajduje się malowane przedstawienie Chrystusa Dobrego Pasterza.
Obecnie predellę i nastawę ołtarza można podziwiać w Muzeum Narodowym we Wrocławiu na wystawie stałej Sztuka Śląska XVI - XIX w.
Właścicielem ołtarza jest kościół Trójcy Świętej w Żórawinie.
Prace źródłowe
Piotr Oszczanowski - CASUS ŻÓRAWINY
Chrzcielnica ok. 1604 r.
Manierystyczna chrzcielnica z 1604 r.
Chrzcielnica wykonana jest z czerwonego marmuru, żółtozielonego granitu i zielonego serpentynitu. Wszystkie fragmenty zostały starannie oszlifowane oraz pokryte ornamentem okuciowym. Uzupełnieniem tej dekoracji jest szesnaście mosiężnych aplikacji w postaci pozłacanych główek anielskich oraz masek lwich.
( Nie należą do oryginalnych elementów chrzcielnicy a zostały zapewnie dodane podczas prac konserwatorskich świątyni w latach 1905 - 11.) Prawdopodobnie chrzcielnica w przeszłości ozdobiona była aplikacjami z kości słoniowej. Wykonanie przypisuje się Gerhardowi Hendrikowi.
W archiwalnych źródłach można dowiedzieć się , że jeszcze w 1677 r. chrzcielnica przykryta była okrągłą pomalowaną na kolor czerwony pokrywą zamykaną na zasuwę. Ponad wodą chrzcielnicy unosiła się pięknie wykonana drewniana wieża , pomalowana i częściowo pozłacana , którą tworzyło osiem ustawionych naokoło kolumn i pełno aniołów. Po tej okazałej nakrywie w kształcie gloriety , z wysokością dorównującej ołtarzowi głównemu pozostała prawdopodobnie tylko figura klęczącego anioła znajdująca się obecnie w Muzeum Narodowym we Wrocławiu.
Chrzcielnica żórawińska obok chrzcielnicy z kościoła Marii Magdaleny we Wrocławiu była w przeszłości jednym z najwartościowszych i najokazalszych obiektów tego typu na Śląsku.
Obecnie chrzcielnicę można podziwiać w kościele parafialnym św. Józefa w Żórawinie.
Kościół św. Józefa w Żórawinie.
Prace źródłowe
Piotr Oszczanowski - CASUS ŻÓRAWINY
Ołtarz boczny
Ołtarz boczny widok z około 1936 roku.
Ołtarz boczny umieszczony był po lewej stronie łuku tęczowego, patrząc w kierunku prezbiterium. W skład ołtarza powstałego po 1911 roku wchodziły:
- obraz olejny anonimowego malarza śląskiego Maria z Dzieciątkiem (ok.1911) i jego ramy (1759)
- figury dwóch aniołów (1759)
- predella ołtarza z obrazem olejnym anonimowego malarza wrocławskiego z motywem Ostatniej Wieczerzy( ok. 1603), który był prawdopodobnie predellą ołtarza głównego z motywem Ukrzyżowania Chrystusa (ok. 1603-04)
Obecnie obraz Marii z Dzieciątkiem oraz figury aniołów znajdują się w kościele Matki Boskiej Królowej Polski w Milejowicach, a obraz Ostatniej Wieczerzy można podziwiać w Muzeum Archidiecezjalnym we Wrocławiu.
Obraz Maria z Dzieciątkiem i jeden z aniołów - kościół Matki Boskiej Królowej Polski w Milejowicach.
Obraz Ostatniej Wieczerzy - Muzeum Archidiecezjalne.
Prace źródłowe
Piotr Oszczanowski - CASUS ŻÓRAWINY
Epitafium herbowe Adama von Hanniwaldt 1621
Epitafium herbowe Adama von Hanniwaldt w kościele Trójcy Świętej w Żórawinie, stan w 1960r.
Ostatnią pod względem chronologicznym pamiątką w świątyni żórawińskiej po Adamie von Hanniwaldt jest jego epitafium herbowe z 1621 roku. Przez wiele lat wisiało ponad barokowymi stallami na południowej ścianie prezbiterium. Wykonane zostało z drewna lipowego o średnicy 0,64 m, którą zdobi płaskorzeźbiony herb Hanniwaldta.
Epitafium obecnie zabezpieczone jest w Muzeum Narodowym we Wrocławiu i można go było oglądać na wystawie czasowej "Manieryzm wrocławski".
Epitafium Adama von Hanniwaldt na wystawie "Manieryzm wrocławski".
Prace źródłowe
Piotr Oszczanowski - CASUS ŻÓRAWINY
