PERŁA MANIERYZMU
PERŁA MANIERYZMU
KOŚCIÓŁ TRÓJCY ŚWIĘTEJ
W ŻÓRAWINIE
Dlaczego Żórawina?
Obronny obiekt Trójcy Świętej w Żórawinie zwany perłą manieryzmu ,jest niespotykaną budowlą w tej cześci Europy. Pochodzący z XIV w.i gruntownie przebudowany na przełomie wieku XVI i XVII w stylu manierystycznym. Niezwykle usytuowany a mianowicie na wyspie otoczonej odnogami rzeki Żórawki. Nad brzegami zostały wzniesione niezwykłe fortyfikacje ziemne.Kościół dzielnie bronił się przez okres burzliwych wojen,poczynając od wojny trzydziestoletniej a kończąc na drugiej wojnie światowej.
Dzisiaj broni się cytatami:
- inskrypcja z portalu południowego z 1602 "
dzieło to,by może za duże dla wiejskiego kościoła,lecz nie dla godności Bożej i dla wymaganej od ludzi pobożności."
- epitalanion Adama von Hanniwaldt i Marthy Bohme z 1610 napisana przez Georga Reuttera:
Wspaniały kościól a Boży Dom./Ozdobił go nadzwyczaj pięknie./Wiec myślę że podobnego mu /Nie znajdziesz w Niemczech/ I na włoskiej ziemi..."
-Cesarska Komisja Redukacyjna 1654r;
"nie widzieli dotąd tak pięknie podług reguł sztuki i według porządku zbudowanej"(Swiątyni),bogactwo jej "pióro zaledwie było w stanie odtworzyć .
-dr hab. Piotr Oszczanowski ";
to możemy stwierdzić , że na początku XVII wieku nie majętność Hanniwaldta leżała w pobliżu Wrocławia,ale być może... Wrocław usytuowany był niedaleko Żórawiny.I na tym polega ten jej niezwykły przypadek,inaczej mówiąc- casus Żórawiny.
Cytaty i wiadomości pochodzą z książki dr hab. Piotra Oszczanowskiego 'Casus Żórawiny'
Nasz projekt
Wspiera, zbiera informacje,dzieli się wiedzą i materiałami dotyczącymi tego miejsca.
Nie wiadomo dokąd nas zaprowadzi i tylko od was zależy gdzie nasze kompetencje będą się zaczynać a gdzie kończyć.
Mamy nadzieję, zainteresować was naszą pasją.
ŹRÓDŁO TEKSTU:
Aby dobrze poznać historię kościoła Trójcy Świętej w Żórawinie należy zapoznać się z podstawowymi informacjami.
Ważniejsi właściciele i opiekunowie mający wpływ na wygląd świątyni.
-Rodzina Prockendorf , która sprawowała długoletnią opiekę nad świątynią. Ślady patronatu rodziny to granitowy pręgierz, dzwon i płyta nagrobna Hieronima Prockendorf na wschodniej ścianie prezbiterium z 1567 roku
-Rodzina Hanniwaldtów , która sprawowała patronat a później stała się właścicielem kościoła i całej Żórawiny. Gruntownie przebudowała kościół w stylu manierystycznym oraz uzyskała od cesarza Rudolfa II prawa własnościowe i miejskie.
-Rodzina von Roder , która była ostatnim prywatnym właścicielem Żórawiny i ufundowała organy.
Ważniejsze daty związane z rodziną Hanniwaldtów.
1569- uzyskanie tytułu szlacheckiego wraz z herbem.
1597- pierwsza fundacja rodziny Hanniwaldtów, którą była kamienna ambona.
1600- rozpoczęto prace budowlane mające na celu całkowitą renowację kościoła.
1604- rozpoczęcie prac przy malowidłach świątyni.
1608- nadanie praw miejskich Żórawinie.
1615- cofnięcie praw miejskich.
1618 - 1648- okres wojny trzydziestoletniej.
1621- śmierć Adama Hanniwaldta.
Ważniejsze osoby związane z przebudową i wyposażeniem kościoła.
-Hans Schneider z Lindau
Prawdopodobny architekt manierystycznej przebudowy kościoła i projektodawca fortyfikacji żórawińskich.
-Gerhard Hendrik z Amsterdamu
Prawdopodobny współtwórca manierystycznego wystroju i wyposażenia świątyni wraz ze swoim warsztatem
(trzy portale, ołtarz, epitafium Simona von Hanniwaldt i jego żony, epitafium Adama i Cathariny von Hanniwaldt ,
chrzcielnica, baldachim ambony i inne).
-Bartholomaus Spranger
Autor obrazu olejnego Chrzest Chrystusa z epitafium Simona i Evy von Hanniwaldt - 1603 r.
-Adriaen de Vries
Wykonawca odlewu z brązu figury Chrystusa (grupy rzeźbiarskiej składającej się z Chrystusa ustawionego przy kolumnie i czterech katów) - 1604 r.
-Johann Thwenger
Autor obrazu olejnego Śpiący Jakub z tablicy pamiątkowej Daniela von Rindfleisch .
Tekst powstał na podstawie książki Piotra Oszczanowskiego Casus Żórawiny.
ŹRÓDŁO TEKSTU:
Badacz rzeźby nowożytnej na Dolnym Śląsku, autor wielu książek dr historii sztuki Jakub Jagiełło zaprasza wszystkich do kościoła w Żórawinie w celu obejrzenia jego licznych portali.
Każdy kto wejdzie na wyspę kościelną i patrzy na rozbudowaną manierystyczną bryłę świątyni dostrzega przepiękny portal północny. Dr Jakub Jagiełło w swojej książce Renesansowe i manierystyczne portale Dolnego Śląska opisał okoliczności powstania, ikonografię i heraldykę tego portalu.
(w książce czytamy)
"Portal już od czasów starożytnych miał większe ideowe znaczenie, aniżeli tylko wejście do domu. Bywał bramą triumfalną (porta triumfalis), wejściem do Domu Bożego czy do siedziby władcy. Na portalach umieszczano symbole triumfu, władzy, figury osób świętych oraz herby, określające właściciela domu. Portale były bardzo często wizytówką właściciela, miejscem przekazywania o nim podstawowych treści (portale świeckie), a także podstawowych prawd wiary (głównie portale sakralne). W czasach renesansu i manieryzmu na Dolnym Śląsku treści świeckie oraz religijne spajały się zaskakująco w jedną całość, tworząc niekiedy dość skomplikowane programy ideowe."
Portale w kościele Trójcy Świętej w Żórawinie zostały zaliczone do największego zespołu manierystycznych portali kościelnych na Dolnym Śląsku.
Wszystkie manierystyczne portale świątyni powstały w latach 1602 - 05 w trakcie przebudowy gotyckiej świątyni w duchu manieryzmu. Fundatorem przebudowy i portali był radca cesarski Adam von Hanniwaldt. Za autora wystroju rzeźbiarskiego uważa się wybitnego wrocławskiego rzeźbiarza pochodzącego z Amsterdamu Gerharda Hendrika.
Ikonografia i heraldyka rozbudowanego portalu z kolumnami obejmuje dwa lwy, obeliski i pęki owoców, które odnoszą się do idei triumfu. Inskrypcje są cytatami z Psalmów (26,8 i 43,4), podkreślającymi znaczenie Domu Bożego, jak i uprzywilejowaną pozycję kolatorów przy ołtarzu.
Tekst powstał na podstawie książki Jakuba Jagiełły - Renesansowe i manierystyczne portale Dolnego Śląska.
(Dlaczego na portalu umieszczono lwy i dokładna jego analiza w kolejnych wpisach).
ŹRÓDŁO TEXTU :
Do najbardziej wartościowych przykładów manierystycznej rzeźby śląskiej należy zewnętrzny północny portal kościoła wykonany około 1602 r. Portal ten postrzegany jest jako najbardziej charakterystyczny składnik manierystycznego wystroju świątyni. Głównym elementem portalu są rzeźbione i wmurowane w ściany kościoła dwa lwy wspierające kolumny portalu. Dwa flankujące portal zwierzęta stoją na straży dobra chroniąc świątynię przed złem, które mogło wtargnąć do jej wnętrza. Drugim powodem obecności lwów jest symbolika heraldyczna. Adam von Hanniwaldt w swoim rodowym herbie posiadał wizerunek wspartego na dwóch łapach skaczącego lwa. Dwa flankujące portal lwy pojawiają się tu w zastępstwie samego herbu oraz potwierdzają szlachectwo Adama von Hanniwaldt.
Drugim charakterystycznym elementem portalu są dwie kolumny korynckie, których trzony są owinięte wstęgami. Symbolizowały one autorytet , władzę , wywyższenie oraz chwałę.
Innymi elementami portalu są maszkaron i dwie głowy lwów z kółkiem w pysku w archiwoldzie portalu , kartusz z dwoma po jego bokach kobiecymi twarzami oraz trzy obeliski.
Portal wykonany został z szarego i żółtego piaskowca oraz czerwonego marmuru.
Mimo widocznego upływu czasu i związanych z tym zniszczeń portal zachował swą świetność i nadal cieszy oko licznych turystów. Mamy nadzieję , że już wkrótce zostanie odrestaurowany.
Maszkaron i dwie lwie głowy
Flankujący lew przy kolumnie
Maski kobiece oraz trzy obeliski
ŹRÓDŁO TEKSTU:
Wojciech Chądzyński w swojej książce "Wędrówki po Dolnym Śląsku i jego stolicy" w legendzie "Oko w oko z lwem" wyjaśnia nam tajemnice herbu Hanniwaldtów i samej Żórawiny.
Oko w oko z lwem
Był piękny lipcowy poranek 1608 roku. Entuzjastycznie witani przez odświętnie ubranych dworzan, posłowie tureccy wjechali na główny dziedziniec praskiego zamku. Marszałek dworu po krótkim powitaniu poprowadził ich do sali audiencyjnej, gdzie oczekiwał już cesarz Rudolf II. Wśród dostojników zajmujących najbliższe miejsca przy cesarskim tronie był również Andreas Hanniwaldt. Po ponadpółtoragodzinnej audiencji władca zaproponował dostojnym gościom obejrzenie zwierzyńca znajdującego się na terenie zamkowych ogrodów. Posłowie z radością przyjęli zaproszenie ,bo o hradczańskich ogrodach głośno było w całej Europie .
Kilka minut po rozpoczęciu spaceru , gdy zwiedzający weszli w jedną z bocznych alejek, ku swemu przerażeniu zobaczyli biegnącego w ich kierunku lwa. Zwierzę musiało w jakiś sposób wydostać się z klatki i teraz przerażone szukało zacisznego schronienia. Turcy, podobnie jak Rudolf i jego dworzanie, przestraszeni zamarli w bezruchu. Jedynie Andreas Hanniwaldt nie stracił zimnej krwi. Dobył szpady i ruszył w kierunku bestii. Na szczęście dla odważnego dworzanina , bo przecież z taką lichą bronią nie miałby on żadnych szans w konfrontacji z lwem, jeden z członków straży przybocznej cesarza celnym strzałem z muszkietu powalił zwierzę. Kiedy emocje opadły , wszyscy wrócili do zamku, a kilka dni później Rudolf II , uznając odwagę Andreasa Hanniwaldta, nadał mu tytuł szlachecki oraz herb przedstawiający skaczącego lwa.
Od tej chwili Andreas stał się jednym z faworytów cesarza, a dzięki otrzymywanym od niego nadaniom szybko stał się zamożnym człowiekiem. Natomiast wizerunek skaczącego lwa został umieszczony w herbie Żórawiny, której Rudolf II nadał prawa miejskie. Obowiązywały one zaledwie siedem lat i w roku 1615, do dziś nie wiadomo dlaczego, zostały zniesione.
Obecny herb Żórawiny
Wojciech Chądzyński - historyk , dziennikarz , nauczyciel , autor wielu książek historycznych o Wrocławiu i jego okolicach:
Wrocław, jakiego nie znacie(2005) , Wędrówki po Dolnym Śląsku i jego stolicy(2006) , Niekonwencjonalny przewodnik po wrocławskiej katedrze(2007) , Wrocławskie wędrówki przez stulecia(2009) , Tajemnice wrocławskiej katedry i Ostrowa Tumskiego(2013) oraz Legendy starego Wrocławia(2015).
Fragment widymatu nadania Żórawinie zwyczajowych praw miejskich z 1609 roku.
Zewnętrzny portal południowy
Portal wykonany jest z piaskowca i datowany na rok 1602. Po przebudowie był głównym wejsciem do świątyni dla gości i mieszkańców Żórawiny. Portal ten posiada prostrze formy architektoniczne i rzeźbiarskie od portalu północnego.
W jego skład wchodzą arkada z archiwoltą o łuku pełnym oraz dwie kolumny korynckie. W zwieńczeniu portalu znajduje się kartusz z herbem Hanniwaldtów trzymany przez figury dziecięcych aniołów.
Kartusz z herbem Hanniwaldtów oraz lwie maski w partii belkowania.
Dotatkowym elementem niezwiązanym z samym portalem są umieszczone w murze kościoła po obu stronach portalu metalowe obręcze zwane kunami.
Metalowa obręcz tzw. kuna.
Typ portalu - rozbudowany z kolumnami.
Ikonografia i heraldyka - inskrypcja ku chwale bożej : DZIEŁO TO BYĆ MOŻE ZA DUŻE DLA WIEJSKIEGO KOŚCIOŁA, LECZ NIE DLA GODNOŚCI BOŻEJ I DLA WYMAGANEJ OD LUDZI POBOŻNOŚCI. Kartusz herbowy rodziny von Hanniwaldt trzymany przez dwa aniołki.
Portal południowy około 1925 roku.
Źródło tekstu:
Piotr Oszczanowski - Casus Żórawiny
Jakub Jagiełło - Renesansowe i manierystyczne portale Dolnego Śląska
Zachodni portal wieży.
Portal zachodni, którego archiwoltę zdobi plastyczny motyw stylizowanej winorośli pochodzi 2poł. XIVw. Dekoracje metaloplastyczne drzwi pochodzą z 2 poł. XVw. W skład nich wchodzą metalowe zawiasy z trójpasowanej taśmy i wici zakończonej trójliśćmi, motywy czteroliścia i pentagramu z promieniście umieszczonymi liliami, pięciopłatkowej lilii, szyldu zamka z sześcioramienną gwiazdą i otworem na klucz zwienczony koroną i formami kwiatonowymi.
Detale żeźbiarskie
Okucia drzwi portalu
Okucia drzwi portalu
Szyld zamka
W czasach teraźniejszych jest to znowu główne wejście do świątyni.
Źródło tekstu:
Piotr Oszczanowski - Kościół Trójcy Świętej w Żórawinie - PRZEWODNIK
